Tokenomik (tokenomics), bir proje tokenının geleceğini etkileyebilecek çok sayıda temel faktörü analiz eden kripto para birimi alanında önemli bir kavramdır.
Gelin bir bakalım kriptonun başarısını belirleyen faktörler nelerdir?
Kripto Tokenomik Nedir?
“Token” ve “ekonomi” terimlerinin birleşiminden oluşturulan tokenomik çok önemli bir kavramdır. Yine de kripto para birimi alanında evrensel olarak kabul edilmiş bir tanımdan yoksundur. Bununla birlikte, “token” ve “ekonomi” kelimeleri, konuyu daha iyi anlamak için mükemmel başlangıç noktalarıdır.
Ekonomi, bireylerin, kuruluşların, hükümetlerin ve devletlerin kaynaklarını öncelikle ürün ve hizmetleri üreterek, dağıtarak ve tüketerek nasıl tahsis ettiğini analiz eden bir sosyal bilimdir. Öte yandan, bir token, mevcut bir blok zincirine dayanan yerel olmayan bir dijital varlığı ifade eder (örneğin, ETH, Ethereum’un yerel kripto para birimidir, projeler ise ERC-20 standardı aracılığıyla kendi fungible token larını başlatabilir).
Bu iki tanımı birleştirerek, tokenomiğin, fayda, arz, fiyat istikrarı, dağıtım ve yönetişim gibi önemli faktörleri içeren bir token ekonomisinin tüm temel kısımlarını araştıran bilim olduğu sonucuna varabiliriz.
Kriptoda Tokenomik Neden Önemlidir?
Tıpkı merkez bankalarının kendi itibari para birimleriyle bağlantılı olarak para politikasını nasıl kullandığı gibi, tokenomiklerin doğru tasarımı, yönetimi ve yürütülmesi, proje ekiplerinin ekosistemin büyümesini ve tokenin fiyatını kolaylaştıran çözümleri etrafında verimli bir ekonomi oluşturmasına olanak tanır.
Yatırımcının bakış açısından, tokenomik, dijital bir varlığın gelecekteki fiyatı ve projenin yol haritasında belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşamayacağı üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğu için dikkate alınması gereken kritik bir faktördür.
Basitçe söylemek gerekirse, ekibin uzmanlığı ve bağlılığı, konseptin potansiyeli ve erken yatırımcılardan ve risk sermayedarlarından toplanan fon miktarı ne olursa olsun, kötü tokenomik muhtemelen bir kripto projesinin nihai başarısızlığına yol açacaktır.
Tokenomik: Dikkate Alınması Gereken 4 Önemli Faktör
Artık temel bilgileri öğrendiğinize göre, bir projenin ne zaman iyi tokenomikse sahip olduğunu söyleyebileceğimizi görelim. Aşağıda, bu soruyu yanıtlamak için dört önemli faktörü bulacaksınız.
1. Yararlılık (Utility)
Utility muhtemelen bir kripto projesinin tokenomiklerindeki en önemli faktördür.
Bir token deflasyonist olsa bile, en iyi fiyat istikrarı mekanizmalarına, dağıtıma ve ayrıca merkezi olmayan ve yüksek verimli bir zincir içi yönetişim (governance) sürecine sahip olsa bile, herhangi bir şey için kullanılmadığı takdirde çok fazla bir değeri olmayacaktır.
Aynısı itibari para birimi için de geçerlidir, çünkü yalnızca ülkenin vatandaşları onu örneğin günlük ödemelerini, yatırımlarını ve diğer işlemlerini yapmak için kullanırsa değeri vardır. Ve bu, bazı merkez bankalarının geçmişte dijital varlıkları çökertmesinin nedenidir.
Daha önce ayrıntılı olarak açıklanan senaryodan kaçınmak için kripto proje ekipleri, ekosisteme ve katılımcılarına fayda sağlayan çoklu işlevlerle dijital varlıklarını güçlendirmek zorundadır. Bunun örnekleri şunları içerebilir:
- Staking, madencilik, verim çiftçiliği ve gelir paylaşımı gibi faaliyetler yoluyla fırsatlar kazanma
- Yönetim (governance)
- Bir platformda veya tüm ekosistemde değişim(exchange) aracı
- Ekosistemdeki diğer varlıklar için teminat (örneğin, sabit paralar (stablecoin))
Örneğin, ETH’nin birincil faydası, işlem ücretlerinin yanı sıra dApp’lerin ve akıllı sözleşmelerin dağıtımını karşılamaktır. Öte yandan, kullanıcılar Bitcoin’i hem bir değer deposu hem de bir değişim aracı olarak kullanırlar.
Genel olarak, bir tokenin faydası, arz aynı kalırsa veya azalırsa dijital varlığın değerini artıran talep yaratmaktan sorumludur.
2. Arz ve Fiyat İstikrarı Mekanizmaları
Kripto tokenomik için bir diğer önemli faktör arz ve fiyattır. Kripto projeleri ayrıca, fiyatı üzerinde aşağıdaki şekillerde doğrudan bir etkiye sahip olduğundan, tokenlerinin tedarikini dikkatli bir şekilde yönetmelidir:
1- Talep aynı kalırken jetonun arzı artarsa, fiyatında düşüşe neden olur.
2- Öte yandan, arzın azalmasıyla (talep değişmeden kalırken) madeni paranın fiyatı artacaktır.
Bu nedenle, bir kripto projesi yatırımcılar için büyük getiriler sağlamayı amaçlıyorsa, tokenı zaman içinde madeni paraların önemli bir bölümünü dolaşımdan çıkaran deflasyonist bir varlık olarak tasarlayabilir.
Alternatif bir çözüm, enflasyonist bir varlık yaratmak ve enflasyon oranını kademeli olarak azaltmaktır. Bitcoin, 2140 yılında maksimum 21 milyon BTC arzına ulaşana kadar her dört yılda bir her blokla çıkarılabilecek yeni madeni paraları yarıya indiren mükemmel bir örnektir.
Bununla birlikte, bazı durumlarda, bir kripto projesinin çözümünün doğası gereği, bir tokenın temel işlevlerini yerine getirmesi için enflasyon veya maksimum arz eksikliği gereklidir. Örneğin, ETH’nin arzının sabit bir sınırı olmamasına rağmen, proje doğrulayıcıları ekosistemi korumaya teşvik etmek için yeni paralar basar.
Temel olarak, kripto projeleri tokenlerinin arzını iki ana yolla kontrol edebilir:
- Çıkarılabilecek madeni para sayısını sınırlayarak (değil) (maksimum arz)
- Madeni paraları dolaşımdan çıkaran bir fiyat istikrarı mekanizması uygulayarak (örneğin, madeni paraların yakılması (burn) ve geri satın alınması ile BTC’nin durumunda yarılama gibi)
Genel olarak, bir madeni paraya yatırım yapmadan önce, bir varlığın arzını doğrudan etkileyen dinamiklerini ve mekanizmalarını analiz etmek çok önemlidir.
Bazı madeni paralar deflasyonist süreçler nedeniyle talepte minimum artışla uzun vadeli büyümeyi sürdürebilirken, rekor sayıda yeni sermaye ve alıcı çektikten sonra bile enflasyon kaynaklı fiyat düşüşleri yaşayan başkaları da var.
3. Dağıtım(Distribution)
Dağıtım, yalnızca tokenomikte değil, aynı zamanda bir tokenin tarihinde de çok önemli bir unsurdur. Bir proje kullanıcılarına şu ya da bu şekilde coin dağıtamazsa, topluluk platforma güç sağlayan varlığa erişemeyeceğinden kimse ağını kullanamaz.
Projelerin tokenlarını piyasaya tanıtmasının birçok yolu vardır. Bazı yöntemler ekip üyelerini ve erken yatırımcıları daha fazla ödüllendirirken, diğerleri, çoğunlukla adil launch modelleri, topluluğa fayda sağlamak için tasarlanmıştır.
Örneğin, aşağıdaki kripto projelerinde madeni para dağıtımı şu şekillerde gerçekleşti:
- Ethereum, tarihine katılımcıların 31.000 BTC katkıda bulunduğu bir kitlesel satışla başladı. Bu nedenle, crowdsale katkıda bulunanlar, ilk 72 milyon ETH’nin 60 milyonunu (% 83) aldı ve kalan 12 milyon ETH (% 17) erken katkıda bulunanlar ve Ethereum Vakfı arasında dağıtıldı. Bundan sonra, yeni ETH arzı, ekosistemi güvence altına almanın bir ödülü olarak madencilere gönderildi.
- Toplulukta Bitcoin yaratıcısı Satoshi Nakamoto’nun ilk birkaç madeni parayı önceden mi çıkardığı yoksa normal bir madenci olarak mı edindiği (BTC’yi ilk çıkaran kişi olduğu için) bir tartışma olsa da, kripto para biriminin adil bir başlangıç (launch) modeline sahip olduğu sonucuna varabiliriz. Ön madencilik(pre-mining) dahil olsun ya da olmasın, Satoshi’nin yaklaşık 1,1 milyon BTC zulasına, piyasada dolaşan herhangi bir madeni para olmadan el değmeden bırakıldı. Bununla birlikte, kalan paralar Bitcoin madencileri arasında dağıtıldı (tıpkı ETH durumunda olduğu gibi).
- Öte yandan, Ethereum tabanlı AMM Uniswap, adil bir lansman ile 2017 tarzı bir ICO modeli arasında bir yerde olan çok farklı bir dağıtım modeline sahiptir (ikincisinde proje ekibi, yatırımcılar ve danışmanlar en çok fayda sağlar). Eylül 2020'de piyasaya sürülmesinden sonra, 1 milyar UNI genesis arzı şu şekilde tahsis edildi: %15 topluluk hava desteğinde, %2 likidite madenciliği için, %43 yönetim hazinesine, %21,51 ekibe, %17,8 yatırımcılara ve danışmanlara %0.69 (airdrop ve likidite madenciliği için tahsis edilen tokenler dışında her şey 4 yıllık bir hak kazanma (vesting) süresiyle birlikte gelir).
Bir tokenin dağıtım modeli, bir kripto projesinin yol haritasındaki hedefine ulaşmak için gerekli finansmana sahip olup olmadığı ve iş modelinin sürdürülebilir olup olmadığı üzerinde büyük bir etkiye sahip olsa da, halkın çözümü nasıl algıladığı üzerinde de bir etkisi vardır.
Bir yandan, tamamen adil bir launch modeli güveni kolaylaştırır. Ancak, madeni paraların çoğunluğunun ekip üyelerine ve özel yatırımcılara dağıtıldığını varsayalım. Bu durumda, topluluk şüpheli hale gelebilir. Yine de böyle bir strateji, geliştiricilerin ve ekosistem katılımcılarının vizyonlarını gerçeğe dönüştürmek için gerekli kaynaklara erişmelerini sağlayabilir.
Bununla birlikte, ademi merkeziyetçilik ve şeffaflık, kriptoda oldukça değerli olan iki nitelik olduğundan, topluluk genellikle adil bir launch modelini tercih ediyor.
Ayrıca, fiyat manipülasyonu, kötü niyetli faaliyetler veya yönetişim sürecinin merkezileştirilmesi gibi riskleri önemli ölçüde azalttığından, bir düzine balina veya büyük erken yatırımcılar yerine (on binlerce) kullanıcı arasında paraları adil bir şekilde dağıtmak genellikle daha güvenlidir. .
4. Yönetim (Governance)
Tokenlar açısından dikkate alınması gereken son şey yönetişimdir.
Bir kripto projesinin gelecekteki başarısı ve yerel tokeninin fiyatı üzerinde dolaylı bir etkisi olsa da, özellikle birincil işlevleri arasında yönetişime sahip madeni paralar için daha önce listelediğimiz diğerleri kadar önemli bir faktördür.
Tıpkı bir hükümetin bir ülkenin ekonomisi üzerindeki etkisi gibi, bir projenin çekirdek geliştirme ekibi veya topluluk üyeleri tarafından merkezi olmayan yönetişim yoluyla seçilen yönetim komiteleri ve organları, bir kripto çözümünün geleceği (ve dolayısıyla yerel tokenin fiyatı) üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
Ayrıca, ekibin veya topluluğun projeyi yönetmesine izin veren sürecin kendisi de burada önemlidir. Yönetişim modeli açısından, göz önünde bulundurmanız gereken bazı önemli noktalar şunlardır:
- Merkezileşme düzeyi (çekirdek ekip, tamamen merkezi olmayan bir topluluk yönetişim sürecine karşı nihai yetkiye sahiptir)
- Yönetişimin zincir üzerinde mi yoksa zincir dışında mı gerçekleştiği (zincir dışı yönetişim yine de merkezi olmayan hale getirilebilir)
- Ortalama bir kullanıcı için yönetişim süreci ne kadar erişilebilir (ör. bir teklif oluşturup oylamanın ne kadar kolay olduğu)
- Bir teklifi onaylamak için gereken asgari oy oranı
- Çekirdek ekibin arka planı, becerileri ve projenin yönetişimine yüksek düzeyde dahil olmaları durumunda deneyimi
Genel olarak, ademi merkeziyetçilik kriptoda çok değerli olsa da, ademi merkeziyetçi yönetişime sahip tüm projelerin tamamen veya kısmen merkezi olanlardan daha iyi olduğu anlamına gelmez. Şeffaflık, dürüstlük, verimli bir süreç aracılığıyla işbirliği ve profesyonel bir ekip (ister çekirdek geliştiriciler ister seçilmiş topluluk üyeleri olsunlar) bu alanda daha önemlidir.
Tokenomik: Kriptoda Çok Önemli Bir Kavram
Evrensel bir tanımı olmamasına rağmen, tokenomik, bir token ekonomisinin projenin geleceğini ve yerel dijital varlığının fiyatını önemli ölçüde etkileyen en önemli kısımlarını araştırıyor.
Bu nedenle, tokenomik, kripto para birimi alanındaki herkesin bilmesi gereken çok önemli bir kavramdır.
Proje ekipleri, tokenlarını hedeflerine ulaşmalarına ve vizyonlarına daha hızlı ulaşmalarına olanak tanıyacak şekilde tasarlamak için bunu kullanabilirken, yatırımcılar bunu dijital bir varlığın yatırım yapmaya değer olup olmadığını, risklerini ve potansiyel getirilerini değerlendirmek için kullanabilir.
👨🏼💻 Daha fazlası için beni twitter ve youtube hesabımdan beni takip edebilirsiniz.
Kaynak:
